Elit Sporlarda Psikoloji Okuryazarlığı: Zirve Performans İçin Psikolojik Seyir
- iocpdernegi
- 28 Şub 2024
- 5 dakikada okunur
Güncelleme tarihi: 28 Nis 2024
Elit spor, en yüksek düzeyde performans sergileme amacı güden ve genellikle ulusal veya uluslararası düzeyde yarışmalara katılan sporcuları ifade eder. Bu sporcular, belirli bir spor dalında en üst düzeyde beceri ve yetenek sergileyen, genellikle profesyonel kariyere sahip olan ve sıklıkla ülkelerini uluslararası yarışmalarda temsil eden sporculardır. Elit sporun temelinde, fiziksel ve zihinsel açıdan üst seviyede hazırlık, antrenman, rekabet ve performans yer alır. Elit spor alanında, özellikle sporcuların yüksek profesyonellik seviyelerine ulaştığı bir dönemde, antrenman, yarışma, hazırlık ve eğitim süreleri önemli ölçüde artmıştır; haftada 40 saatten fazla süren çalışma süreleri yaygın hale gelmiştir.
Ancak bu fiziksel gösterinin altında genellikle gözden kaçan bir faktör bulunuyor; psikolojik sağlık. Bu yoğun iş sürecine bağlı olarak, sporcular, sporu bir iş olarak yapmanın getirdiği koşullar, çalışma şartları, sosyal ilişkiler, yönetim yaklaşımları gibi unsurlarla beraber rekabet baskısı, medya ve kamu baskısı, yaralanma ve rehabilitasyon stresi gibi faktörler, sporcuların psikolojik sağlıklarını etkileyebilir.
Elit rekabetin bu zorlayıcı doğası, beklentilerin ağırlığı ve en üst düzeyde performans sergileme baskısı, psikolojik sağlığa dair bir anlayış gerektiriyor. Stresle baş etme becerilerini güçlendirmek, hedeflere odaklanmak ve olumsuz duygusal tepkilere karşı direnç oluşturmak, sporcuların uzun vadeli başarılarını sürdürebilmelerine yardımcı olabilir. Bu makalede elit sporlarda psikolojik sağlık okuryazarlığı kavramını ele alınıyor, önemini keşfetmek için çarpıcı örnekler sunuyoruz. Sporcuların başarı ve refahını şekillendirmedeki kritik rolünü vurguluyoruz.
Sağlıklı bir zihin, iyilik hali “bireyin yeteneklerinin farkında olması, yaşamında karşılaştığı günlük streslerle başa çıkabilmesi, üretken ve verimli bir şekilde çalışabilmesi ve topluma katkı sağlaması” olarak tanımlanır. (WHO, 2022). Psikolojik sağlık okuryazarlığı, psikolojik sağlık sorunlarını tanıma, yönetme ve önlemede yardımcı olan bilgileri, inançları ve becerileri içerir. Elit sporlarda psikolojik sağlık okuryazarlığı, stres yönetimi, performans kaygısı, depresyon önleme ve genel psikolojik refah gibi çeşitli alanları kapsayan değerli bir araçtır. Aşağıda bu başlıklara dair verilen anlamaya yardımcı ve farklı örnekleri sıralıyoruz:
Stres Yönetimi Profesyonel bir golf oyuncusu düşünün, büyük bir şampiyonaya hazırlanıyor. Mükemmel bir performans sergilemek için hissettiği baskı yoğun olacaktır. Psikolojik sağlık okuryazarlığı, bilinçli farkındalık, nefes egzersizleri ve görselleştirme teknikleri gibi stresle başa çıkma mekanizmalarıyla sporcu, yoğun rekabet ortamında sakin bir odak halini sürdürebilir.
Performans Kaygısı: Olimpik bir dalgıç, kusursuz bir rutini gerçekleştirmenin zorluğuyla yüzleşir. Başarısızlık korkusu felç edici olabilir. Psikolojik sağlık okuryazarlığı, antrenörlerin ve spor psikologlarının, performans kaygısını sistemli duyarsızlaştırma ve olumlu pekiştirme yoluyla hafifletmeye yönelik stratejilerini içerir.
Depresyon ve Tükenmişlik Önleme: Bir maraton koşucusu, hayal kırıklığı yaratan bir dizi yarışın ardından ruh hali ve motivasyon düşüklüğü yaşar. Psikolojik sağlık okuryazarlığı, uyarı işaretlerinin erken tanımlanmasını teşvik ederek, danışmanlık, akran destek grupları ve özel eğitim programları gibi müdahaleleri içerir; böylece tükenmişliği önler ve psikolojik dayanıklılığı artırır.
Takım Dinamikleri ve İletişim: Futbol gibi takım sporlarında uyumlu takım dinamikleri hayati öneme sahiptir. Psikolojik sağlık okuryazarlığı, etkili iletişim stratejilerini, çatışma çözümü atölyelerini ve takım oluşturma egzersizlerini vurgular; böylece sporcular, bir bütün olarak daha etkili bir şekilde işlev gösterir.
Emeklilik Sonrası Geçiş
Aktif rekabetten emekliliğe geçiş, duygusal zorluklarla dolu olabilir. Psikolojik sağlık okuryazarlığı, sporculara bu dönem için plan yapmalarında yardımcı olur; kariyer danışmanlığı, mentorluk programları ve psikolojik destek gibi kaynakları sunarak profesyonel sporun bırakılmasının psikolojik etkilerini hafifletir.
Hayattan bazı örnekler verecek olursak; Simone Biles, Tokyo 2020 Olimpiyatları sırasında jimnastik dalındaydı. Bazı etkinliklerden çekilirken psikolojik sağlığına dair endişelerini gerekçe göstermiştir. Bu kararı, sporcuların karşılaştığı baskılar ve acımasız rekabet yerine psikolojik olarak sağlıklı hissetmenin ve bunu önceliklendirmenin önemine dair küresel bir tartışma başlattı. (Tardelli, V. S., Parmigiano, 2021). NBA oyuncusu Kevin Love ise profesyonel sporlarda psikolojik sağlık farkındalığı için açık bir savunucu olmuştur. Mücadelelerini açıkça paylaşarak ve psikolojik sağlık sorunlarına yönelik yardım arama konusundaki tabuları azaltmaya yönelik girişimleri desteklemiş ve spor topluluğundaki stigmatik algıyı yıkmaya katkıda bulunmuştur. Lavelle, K. L. (2021).
Psikolojik sağlık okuryazarlığının performans üzerindeki etkilerinden bahsetmeden geçmek olmaz.
Araştırmalar, yüksek psikolojik sağlık okuryazarlığına sahip sporcuların, kritik anlarda odaklarını ve konsantrasyonlarını artırabildikleri, karar verme süreçlerini iyileştirdikleri ve becerilerini daha etkili bir şekilde uygulayabildiklerini gösteriyor. Sporculara mağlubiyetlerden sonra toparlanma araçları sağlayarak, direnç geliştirmelerine ve uzun süreli negatif psikolojik sağlık durumlarına düşmemelerine yardımcı oluyor. Psikolojik sağlık okuryazarlığına önem veren takımların, genellikle daha iyi iletişime sahip oldukları, iç çatışmaların azaldığı ve daha güçlü bir birlik duygusu sergiledikleri görülüyor.
Zorluklar ve Çözümler
Bilinç arttıkça, spor çevresinde psikolojik sağlık sorunlarına yönelik stigmalar devam ediyor. Yardım arama davranışının önündeki en büyük engelin de bu stigmalardan kaynaklandığı değerendirilmektedir. Açık diyaloğu teşvik etmek, yardım arama eylemini normalleştirmek ve eğitim programlarına psikolojik sağlık eğitimini entegre etmek, mücadelede yardımcı olabilir.
Bazı sporcular, finansal kısıtlamalar veya yetersiz destek nedeniyle psikolojik sağlık kaynaklarına erişim eksikliği yaşayabiliyor. Spor kuruluşları ve yönetim organları, sporcuların her seviyede erişim sağlayacak şekilde psikolojik sağlık desteklerini önceliklendirmelidir.
Psikolojik sağlık okuryazarlığını mevcut eğitim programlarına entegre etme, direnişle veya şüpheyle karşılaşabilir. Henriksen ve Stambulova (2023), gerçekleştirdikleri araştırmada koçlara ve yetenek geliştirme yöneticilerine antrenman oturumlarından öteye odaklanmalarını öneriyor. Bu öneri ile antrenmanı akademik başarıyla uyumlu hale getirmeyi ve etkili iletişimi sağlamayı içeren destekleyici bir ortamın oluşturulmasını hedefliyor. Aynı zamanda, organizasyon kültüründeki uzun vadeli gelişimsel odaklanmanın önemini vurguluyorlar. Spor psikolojisi danışmanlarına da, bireysel psikolojik becerileri ve genel ortamı optimize etmek için sporcuların doğal ortamlarında etkileşimde bulunmaları konusunda teşvikte bulunuyorlar.
Elit sporun mükemmeliyet peşinde koşarken, psikolojik sağlık okuryazarlığı karşımıza vazgeçilmez bir müttefik olarak çıkıyor. Simone Biles ve Kevin Love gibi sporcuların hikayeleri, sahada başarıyla dolu bir yolculuğun, psikolojik refahın bir parçası olduğunu güçlü bir şekilde gösteriyor. İnsan zihninin spor bağlamında karmaşıklıklarını çözmeye devam ettikçe, psikolojik sağlık okuryazarlığını elit spor kültürünün bir parçası haline getirmek sadece bir zorunluluk değil, aynı zamanda sporun peyzajını yeniden şekillendirebilecek dönüştürücü bir güçtür. Sağlıklı, daha dirençli sporcuların hem zirve performans elde ettiği hem de yolculuğun tadını çıkardığı bir spor dünyası için böylece adım atılabilir.
ChatGPT'nin ve Yapay Zekanın Akademik Kullanıma Katkıları
Bu blog yazısında, ChatGPT'nin açık yapay zeka platformunun yardımını kullandık. İlk olarak, "Psikolojik sağlık okuryazarlığını göz önünde bulundurarak elit sporlarda psikolojik sağlığı tanımlayın" diye sorduk. Ardından, sporda psikososyal risklerin sporcuların refahı ve spor kariyerleri üzerindeki etkisi başlıklı son makalemizde ele aldığımız gerçek yaşam deneyimlerini sorduk. Son olarak, ChatGPT'deki makaleyi akademik araştırmalarımız ve referanslarımızla bir blog yazısına uyarladık. Web seminerinden sonra blog yazımızı web semineri çıktılarıyla birleştirdik.
ChatGPT bize spor alanını araştırmak için temel bir içerik sağladı. Konuyu analiz etti ve ana hatlarını belirledi. Verdiği ana metin üzerinden araştırmalarımızı tamamladık.
Blog yazısı için kullandığımız görsel ise DALL-E kullanan Canva AI tarafından“sportive man and woman with mental issues” girdisi ile üretilmiştir.
Referanslar
Tardelli, V. S., Parmigiano, T. R., Castaldelli-Maia, J. M., & Fidalgo, T. M. (2021). Pressure is not a privilege: what we can learn from Simone Biles. Brazilian Journal of Psychiatry, 43, 460-461.
Henriksen, K., & Stambulova, N. (2023). The social environment of talent development in youth sport. Frontiers in Sports and Active Living, 5, 1127151.
Lavelle, K. L. (2021). The face of mental health: Kevin Love and hegemonic masculinity in the NBA. Communication & Sport, 9(6), 954-971.
Melisa Seray İşcan. Sporda Psikososyal Güvenlik Nedir? spordapsikososyal.org, blog yazısı.
World Health Organization, (2022, June 17). Mental Health,
OpenAI. (2024). ChatGPT (Jan 22 version) [Large language model]. https://chat.openai.com/chat
OpenAI. (2024). DALL-E (Jan 22 version) [Gerenrative AI]
Comentarios